Gelir dağılımının göstergesi Gini katsayısı 1’e yaklaştıkça gelir dağılımı bozulmakta, 0’a yaklaştıkça iyileşmekte. Bu durumda katsayı son on yılın en yüksek (ve en kötü) seviyesine ulaşmış oluyor. Dr.Ayhan Bülent Toptaş, yazıyor:
Geçtiğimiz Ay ortasında TUİK Türkiye’nin 2020 yılı gelir dağılımına ilişkin rakamları kamuoyuna açıkladı. Bu rakamlar içinde çok önemli bir gösterge Gini katsayısı. Katsayı 1’e yaklaştıkça gelir dağılımı bozulmakta, 0’a yaklaştıkça iyileşmekte. 2020 yılında Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0,015 artarak 0.41 olarak belirlenmiş. Bir önceki yıl bu rakam 0.395’di. Bu durumda katsayı son on yılın en yüksek (ve en kötü) seviyesine ulaşmış oluyor.
Durumu daha geniş bir perspektiften değerlendirebilmek adına Gini katsayısının son 50 yıllık değerlerine bakmak faydalı olabilir. Bu çerçevede, ilk olarak Tablo 1’de yaklaşık otuz yıllık bir döneme yer verildi. Bu dönemde Gini katsayısının aşamalı bir şekilde gerilediği yani iyileştiği görülmekte. 1963’te 0.55 olan katsayı 1994’te 0.49’a gerilemiş.
Bu iyileşmenin, yani katsayının aşağı yönlü eğiliminin genel olarak 2000’li yıllarda da sürdüğü görülüyor. Grafik 1’de 2000’li yıllarda Gini katsayısının seyrine yer verilmektedir. Burada katsayı anılan dönemin başında 0.44 iken 2014’te 0.391’e kadar geriliyor. Fakat bu yıldan sonra katsayının 2019 yılındaki düşüş hariç olmak üzere kademeli olarak yüzde 0.41’e yükseldiği görülüyor
Dünya geneli ile karşılaştırdığımız zaman bu katsayı nasıl değerlendirilebilir? Dünya Bankasının 167 ülkeden oluşan bir listesi var. Türkiye bu listenin halen 121’inci sırasında. Listede en üst sıradaki, yani gelir dağılımı ideale yakın beş ülke eski sosyalist doğu blokunun üyesi ülkeler (Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Belarus, Moldova) Muhtemelen hala kapitalizmin eşitliği bozan dinamiklerinden henüz fazla etkilenmemişler. Gini katsayısı bu ülkelerde 0.24 ile 0.25 arasında bir yerde. En kötü beş ülkeyi de kategorize etmek çok kolay. Bunlardan dördü Afrika’dan (Sao Tome ve Principe, Zambia, Namibya, Güney Afrika) Biri de Güney Amerika’dan Surinam. Gini katsayısı bu ülkelerde 0.56 ile 0.63 arasında değişiyor. Bu veriler ışığında Türkiye’nin ilk aşamada 121. sıradan ilk yüz ülke içine taşınması hedeflenebilir.
Gelir Dağılımı Neden Kötüleşiyor?
1960’larda yüzde 55 olan Gini katsayısının 2014’te yüzde 39’a kadar düştüğü ama bu yıldan itibaren aşamalı olarak yükseldiği görülmekte. 2011’den itibaren ekonomi yönetiminin disiplini bozulmaya başladı. 2014 yılından sonra enflasyon ve işsizlik çift haneli rakamlara çıktı. Büyüme rakamları tatmin edici düzeylere ulaşamadı. 2014-2020 yılları arasındaki ekonomi performansının iyi olmadığı Tablo 2’deki verilerden hatırlanabilir.
2020 yılında başlayan Covid-19 pandemisi ekonomi üzerinde olağanüstü bir yük oluşturdu. İş yerleri faaliyetlerini durdurdu. Ücretli kesimin önemli bir kısmı kısa çalışma ödeneği veya ücretsiz izin geliri ile yaşamak zorunda kaldı. Türkiye bu süreçte vatandaşlarına doğrudan mali destek verme açısından en zayıf kalan ülkeler arasında yer aldı. 2021 yılında salgın hala devam ediyor, belirsizlik sürüyor. Gini katsayısındaki bozulmanın yavaşlatılmasının ve düzeltilebilmesinin anahtarı aşılamanın hızlanması ve doğru ve etkili ekonomi politikaları ile ekonomik performansın ve gelir dağılımının düzeltilmesi olacaktır.
