“Enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgudur.” Türkiye’deki enflasyona ünlü iktisatçı Friedman’ın iktisat tarihine geçmiş sözlerinin ışığında bakıldığında da enflasyon ve parasal genişlemenin el ele yürüdüğü görülmekte. Bu gerçeği en açık şekilde gösterebilmek amacıyla önce Temmuz 2020 ile Temmuz 2021 ayları arasında para arzı M1’in yıllık genişleme oranı ile yıllık enflasyon oranına (TÜFE) bakalım. İkinci aşamada ise Eylül 2021’de TCMB’nin başlattığı faiz indirimlerini de içine alan Temmuz 2021 ile Temmuz 2022 arasındaki parasal genişlemenin oranı ile yıllık enflasyon oranına bakacağız. Göreceğiz ki parasal genişleme hızlandıkça enflasyon oranı da yükseliyor.
Bu arada M1’in para arzı tanımları içinde en sık kullanılanlardan biri olduğunu hatırlayalım. M1= Dolaşımdaki para + Vadesiz Mevduat eşitliği ile ifade edilmekte.
Grafik 1’de 2020 Temmuz’unda 1,2 Trilyon TL. civarında olan M1 para arzının önce genişlediği, sonra birkaç ay için daraldığı, sonra tekrar genişleyerek 2021 Temmuz’unda 1.4 trilyon TL.’yi aştığı görülüyor. Temmuz 2021’de M1 para arzı artışı yıllık yüzde 18.3 olarak gerçekleşirken, Temmuz 2021yıllık enflasyonu (TÜFE) ise 18.95 olarak açıklandı.
Grafik 1: Temmuz 2020-Temmuz 2021 M1’deki değişim
İkinci aşamada ise Temmuz 2021 ile Temmuz 2022 arasında M1’in artış hızına bakalım. Grafik 2’de özellikle Eylül 2021’den sonra M1 eğrisindeki şahlanma net bir şekilde görülüyor. Eylül 2021’de başlayan faiz indirimleri ile Bankaların TCMB’den daha ucuza borçlanması mümkün hale geldi. Bankalar da ucuz kredileri müşterilerine dağıttılar. Bu da toplam talebi artırarak fiyatları hızla yukarı çekmeye başladı. Temmuz 2021 ile Temmuz 2022 arasında M1’deki artış yüzde 93,7 olarak gerçekleşirken enflasyon da olağanüstü bir ivme kazanarak, yüzde 79,6 seviyesine yükseldi.
Görüldüğü gibi para arzındaki hızlı artış enflasyonun da çok hızlı bir artmasına yol açıyor. Grafik 1’deki M1 para arzını temsil eden eğrinin eğimi çok düşük ve yatay eksene paralel gibi gözükürken Grafik 2’de eğrinin eğiminin oldukça dik hale geldiği görülüyor.
Uzun Dönemde M1 ile TÜFE İlişkisi
Şimdi de para arzının milyarlar düzeyinde (57 milyar TL.) olduğu 2006 Ocak ayından başlayarak 2,74 trilyon TL’ye ulaştığı Temmuz 2022 tarihine kadar Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ile olan ilişkisine bakalım. 16 yılı aşan bu sürede farklı para politikaları izlenmiş olabilse de M1 ile TÜFE arasındaki paralellik net bir şekilde görülüyor. M1 arttıkça TÜFE’de büyüyor.
TÜFE’nin TL. ’den altı sıfırın atıldığı 2005 yılının başında 114 olan değerinin 2022 Temmuz’unda 1000’i aştığı görülüyor. Bunun anlamı 17 yıl içinde Türk lirasına bir sıfır eklenmiş gibi olmasına çok yaklaşıldığı.