Borsada işlem gören Garanti Bankası 2023/12 aylık finansal sonuçları ilk açıklayan banka oldu.
2023 yılı için yaklaşık 87 milyar TL net kar açıkladı.
Farklı mecralarda;
‘Beklenti üzerinde performans’,
‘Analistler görsün!’,
‘Bankalar uçuyor!’ tarzında ifadelerle karşılaştım.
Şaşırdım mı? HAYIR!
Çünkü ne yazık ki ülkemizde finansal okuryazarlık düzeyi çok düşük.
Öncelikle, finansal okuryazarlık adına birkaç basit bilgi vereceğim,
Sonrasında da, Garanti Bankası özelinde, 2023 yılı finansal sonuçlarını değerlendireceğim.
Bu yazının tüm bankalar nezdinde geçerli olduğunu da lütfen unutmayın.
Garanti Bankası özelinde yapılan değerlendirmenin nedeni ise, sonuçları ilk önce açıklayan banka olması! Kısacası, öğreti potasına örnek olarak Garanti Bankası girdi.
Efendim,
Mevduat bankaları para toplar ve satar.
Bankaların aktifleri, satılan (kredi olarak verilen) ve yatırılan (menkul kıymet yatırımı gibi) paralardan oluşur.
Dolayısıyla kısaca, bankaların aktif karlılığı, dar çerçevede, sağlanan finansman tutarının ilgili dönemde yatırım neticesinde sağladığı getiriyi ifade eder.
Toplanan paraların ise iki kaynağı vardır.
Yabancı kaynaklar (yani yükümlülüklerdir) ve özkaynaklardır (yani ortakların üzerinde hak iddia edebildikleri parasal tutardır).
Yabancı kaynaklar tasarruf sahiplerinin mevduatı ve alınan borçlardan oluşur.
Bu bahisle aktif karlılığı hem borç verenlerin hem de ortakların üzerinde hak iddia ettikleri toplam getiriyi (karlılığı) ifade eder.
Bankaların çalışma prensibinde paranın kasa-stok-alacak üçlüsü nezdinde seyri söz konusu değildir.
Para toplama ve satma prensibine dayalı olarak yürütülen faaliyet nedeniyle işletme sermaye döngüsü bankalarda belirlenemez.
Yazıyı teknik bir detaya boğmak istemiyorum lakin bu nedenle, bankaların finansal performansları değerlendirilirken aktiflerin dönen ve duran şeklinde sınıflandırılması yerine likidite yönetimi ön plana çıkar.
Dolayısıyla ve kısaca, bankalarda aktif karlılığı, salt ilgili dönem finansal performansın değerlendirilmesinde üzerinde odaklanılacak temel unsur değildir.
Peki, bankaların finansal performansı değerlendirilirken öncül gösterge nedir?
Hemen cevabı vereyim.
ÖZKAYNAK KARLILIĞIDIR!
Yani ortakların 1 TL karşılığında dönemlik olarak elde ettiği net karın düzeyidir.
Bu bahisle,
Risk ve likidite yönetimi etkilerini bir an için göz ardı edersek,
Özkaynak tutarının ve açıklanan net karın PARASAL BÜYÜKLÜĞÜ, finansal performansın değerlendirilmesi çerçevesinde ANLAMLI GÖSTERGELER DEĞİLDİR.
Tekrar edeyim,
Esas olan Özkaynak Karlılığıdır.
Yani dönemlik net karın, dönem başı ve dönem sonu özkaynak ortalamasına bölündüğü orandır.
Bu nedenle ve basitçe,
Bir önceki yıla göre Özkaynak Karlılığını artıran bankanın finansal performansının iyileştiği sonucuna varılabilir.
Bu bilgi yeterli mi?
Türkiye için kesinlikle değil.
Finansal okuryazarlık düzeyi düşükse,
Bir de üzerine enflasyon dönemi eklenirse,
Bu da yetmedi, bir de bunların üzerine enflasyon muhasebesi uygulanmazsa;
Zaten hâlihazırda net karın parasal tutarına bakmaya odaklanmış paydaşların yorumları FİNANSAL CEHALETİN BİR YANSIMASINA DÖNÜŞEBİLİR!
Literatürde buna ENFLASYON (Para) İLLÜZYONU denilmektedir.
Bu illüzyon, yatırımcıların enflasyon dönemlerinde ilgili hesap kalemlerindeki değişimleri hatalı bir şekilde nominal olarak değerlendirerek, finansal performans adına başarılı ya da başarısız şeklinde yargılarda bulunmalarına neden olur.
O halde,
Garanti Bankası örneği özelinde finansal performansın değerlendirilmesinde iki temel yanılgı söz konusudur.
Birincisi, açıklanan net kar tutarına göre yorum yapılmasıdır.
Yani 2023 yılı için açılanan 87 milyar TL’lik parasal tutarı 2022 yılındaki 58,5 milyar TL düzeyindeki net kar ile karşılaştırarak; finansal performans artmış demek yanlıştır.
Esas olan Özkaynak Karlılığının mukayesesidir ki; Garanti Bankası’nın 2022 yılı Özkaynak Karlılığı %51 iken, 2023 yılında yaklaşık %44’tür.
İkincisi ise, yüksek enflasyon döneminde enflasyon muhasebesinin uygulanmadığı finansallar üzerinden yorum yapmaktır.
Enflasyon illüzyonu, mevcut Özkaynak Karlılığını finansal okuryazarlığı düşük olan yatırımcılar için aldatıcı hale getirir.
Yani, enflasyona göre düzeltilmemiş nominal muhasebe rakamları itibariyle pozitif bir Özkaynak Karlılığı olduğu düşünülürken; reel olarak bırakın kar elde etmeyi ZARAR SÖZ KONUSU OLABİLİR.
Gelin bu durumu basitçe izah edeyim.
Aşağıdaki tabloda, Garanti Bankası’nın yıllar itibariyle ortalama özkaynak karlılığını, ortalama aktif karlılığını ve TÜİK tarafından açıklanan enflasyon oranlarını görmektesiniz.
Bu veriler ışığında,
Sizler için aşağıdaki grafikte,
Garanti Bankası’nın yıllar itibariyle özkaynak karlılığı ile yıllar itibariyle enflasyon oranları arasındaki ilişkiyi görselleştirdim.
Lütfen iyi bakın!
Derler ya görünen köy kılavuz istemez diye!
İşte aynen öyle…
Garanti Bankası 2023 yılı itibariyle yaklaşık %44 düzeyinde özkaynak karlılığı yaratmıştır.
Yani ortaklar, 2023 yılı operasyonlarından hak sahibi oldukları (yatırdıkları) 1 TL karşılığında, 44 kuruş (0,44 TL) kar etmişlerdir.
Soru şudur: Enflasyon muhasebesi uygulanmamış finansallar itibariyle %44’lük nominal getiri 2023 yılı için yeterli midir?
2023 TÜİK enflasyonu, tekrar ediyorum TÜİK enflasyonu, yaklaşık %65’tir.
Yani, ilk bakışta %44 kazandığını zanneden ortak REEL OLARAK satın alma gücünü kaybetmiştir.
Sözün kısası, ortada KAR DEĞİL, REEL OLARAK ZARAR vardır!
Aşağıdaki grafikte,
Garanti Bankası’nın nominal özkaynak karlılıkları ile enflasyon arasındaki farkları görselleştirdim.
Lütfen buna da iyi bakın!
2019 yılı haricinde,
Garanti Bankası’nın nominal özkaynak karlılıkları süreklilik gösterir şekilde enflasyonun altında kalmış ve 2023 itibariyle negatif fark maksimum seviyeye ulaşmıştır.
Teknik olarak fazlaca üzerine yazılıp çizilebilir lakin bu HAP SONUÇLARLA gerek görmüyorum.
Eğer enflasyon muhasebesi uygulanmazsa,
Açıklanan finansallar külliyen aldatıcı sonuçlar barındırır.
Nitekim, örneğin BBVA global yönetimi hiç şüphesiz ki Türkiye operasyonunu enflasyona göre düzeltilmiş finansallar üzerinden ve Euro ile değerlendiriyor.
Ve onlar, emin olun Euro bazında zarar ettiklerini görüyorlar.
Sevgi ve vicdanla kalın…
Doç. Dr. Soner GÖKTEN