Usta borsacı Tayfun Oral halka arzları yazdı:Halka arz neden yapılır ve halka arz süreci nasıl oluyor?
Halka Arz Neden Yapılır ?
Kitaba göre halka arz, sermayeyi tabana yaymak için yapılır …
Bununla birlikte pratikte halka arzın başka amaçları da olabilir …
Hangi boyutta olursa olsun, söz konusu bir aile şirketi ise; bir süredir gelinlerden birine alınan araba diğeri için çatışma yaşatmaya başlamışsa, en temiz yol şirketi halka açmak ve herkesin yolunu ayırmaktır..Bu durumda aslında bir açıdan halka açılma değil, borsaya kote olup kimsenin itiraz edemeyeceği “objektif bir fiyat” belirlenmesi daha öncelikli bir amaçtır..
Patron, kurup büyüttüğü yada miras kalıp geliştirdiği şirketin artık, daha fazla büyüyemeceği seviyeye geldiğine kanaat getirir.Eldeki varlık ulaşabileceğin en yüksek değere ulaşmıştır.Bu değerin bir kısmını nakde çevirip, aynı zamanda yönetimi elde tutmaya devam etmenin en iyi yollarından biri olarak halka arz akla gelir.Zaten bir süredir, sürekli randevu isteyen yatırım bankalarına randevu verir.Aralarından birini seçer, halka arz süreci başlar..
Ortaklara, fabrikanın içindeki toplantı odasında finansman müdürü, yıl sonu sunumu yapar. Sunumda şirketin operasyonel karlılık performansında bir sorun olmadığı hatta işlerin iyi gittiği anlatılır. Son slayttan sonra, açık döviz pozisyonu ve yüksek banka kredileri nedeniyle; “çalışıyoruz çalışıyoruz para yok “ ana fikrine ulaşılır ..Sonrasında finansman müdürü odadan çıkar ..Patronlar sessizce otururlarken, büyük ortağın kırklı yaşlarını süren oğlu ; “iki sene evvel halka açılalım demiştim.. o zaman dediğimi dinleseydiniz, şimdi uçmuştuk “ der edalı, işveli ,tribal bir vücut dili ile odadan çıkar .. Sonra süreç başlar ..
Halka Arz Fiyatı Nasıl Belirlenir ?
Kitaba göre ; indirgenmiş nakit akım yöntemi, eşdeğer şirketlerin karşılaştırılması…yada hepsinin karması yolları ile yapılır ..
Hangi boyutta ve sektörde olursa olsun şirket sahibinin gözünde ; her türlü değerleme yöntemi eksiktir ..Şirketi, en az bu değerlemenin dört katı eder..Bu fiyata bu şirket kurulmaz ..Mesela ,bırak halka açılmayı ,biri gelse şirketin tamamını almak istese ; çıkan fiyatın en az beş katından aşağı şirketini satmaz ..Onu bile belki yani..
Halka arz sürecinin finali ve en önemli toplantısı ; “fiyat tespit toplantısı”dır. Sektörün en güvenilir ve bilgili grubu ( bence ) değerleme analistleri , günlerce gecelerce, saatlerce modeller üzerinde çalışıp şirketin patronun dahi bilmediği tüm detaylarına hakim olur. Sonunda , ”İçgüdüsel olarak“ , yatırımcı içgörüsü ile süreci tamamlar ve fiyat tespit raporunu oluştururlar..Bu bazdan halka arz fiyat aralığı belirlenir ..Analistler, uyku düzenine kavuşurken ,satış ekibi için iki aşamalı strese dönemi başlar ..
Birinci aşama en az 5 kat talep toplanması gereği aşamasıdır..İkinci aşama ,halka açılan şirketin borsada işlem göreceği gün en az iki tavan yapması baskısıdır…
Yatırımcının merak ettiği ; şirketin değerleme raporlarındaki varsayımların, halka arzdan elde edilecek kaynağın nerede kullanılacağı ,ortak satışımı mı ? Sermaye arttırımı mı ? …Yöntemi olacağından ziyade, açılışta “ kaç tavan “yapacağıdır..
Halka Arzın Başarısı …
Bir durumda, taraflar varsa başarı, her tarafa göre farklı yorumlanır ..Jan janlı tabirle ; “başarı görecelidir “… Yatırımcı açısından, hakla açılan şirketin en az “beş tavan“ yapması başarı kriteri iken ,aynı kriter patron için başarısızlık kriteridir.. şirketi,” ucuza kaptırmıştır..”
Aracı kurum genel müdürü ise, her durumda mengeneye kısılmıştır ..Her iki tarafın mutlu olduğu proje ütopyası peşinde koşarak , bir ömür harcar ..
En Başarılı İş Hangisi ? …
En başarılı mı ? bilmem ama en lezzetti iş ,kurulurken halka açık kurulan şirketler.. 1950 li yıllarda memlekette başlayan bir akım var ..O zaman an borsa yok ama ortak iş yapma kültürü çok gelişmiş..Küresel çağdaş şirketlerin 90 lı yıllardan sonra keşfettiği “çalışana hisse opsiyonu “ verme trendi bizde işçi birlikleri, yerel şirketlere ,yerel halkı kuruluşta ortak etme kültürü daha 60 lı yıllarda gelişmişti..
Arada bir çok yol kazası olsa da, bu model şimdinin “kitlesel fonlama ,melek yatırım “ gibi süslü adların verildiği en başarıl teorik modeldir..Güncellenmesi geliştirilmesi ,problemlerinin halledilmesi gerekir elbette..
Bu model tüm ülkeyi spekülatör olma vizyonundan ,yatırımcı ve girişimci olma vizyonuna taşıyacak yegane modeldir..
Bizi, dünya insanından ayıran en büyük özellik her durumda “girişimci “olmamızdır..Öndeki engelleri kaldırıp, hayatı kolaylaştırdığınızda her bir masada sürekli yeni iş fikri konuşulur..
Halka arz ile borsada işlem görmek ayrı şeyler ..Birbirini tamamlayan “mütemmim cüz” ler .. Modern dünyanın gelişmiş finans modellerini taklit etmeye çalışmak yerine , her tarafın mutlu olduğu moda tabirle “yerli ve milli “ yeni bir iş modeli geliştirmek daha doğrusu “güncelleştirmek “ bizim genetik yapımıza ve DNA mıza cuk oturur..
