19.yüzyılda yaşamış olan kimyager ve dinamitin mucidi Alfred Bernhard Nobel’in adı şu an her ne kadar adına verilen NOBEL ÖDÜLLERİ yaşatılsa da, öldüğünde gazeteler “Le marchand de la mort est mort” ÖLÜM TACİRİ ÖLDÜ başlığını atmışlardı
İçinde bulunduğu dönemde savaş mekanizmasının en acımasız silahlarının üretilmesinde kullanılan dinamit, sonrasında insanların ulaşımını kolaylaştıran metroların inşasında, madenlerin çıkartılmasında, kanalların açılmasında kullanıldı
Bu gibi durumlarda akla ilk gelen soru; insan öldüren dinamit ile insanların hayatını kolaylaştıran dinamit arasında fark yoksa, oluşan bir olumsuzlukta; suçlu dinamit mi yoksa kullanan el mi?
Şimdi dinamitle borsanın ne alakası var demeyin, bankacılık rallisini yaşadığımız dönem sonrasında keşfedildiği üzere Vadeli İşlemler Opsiyon Piyasası, kısa adıyla VİOP’un, borsanın temellerine konulmuş dinamit gibi etki yaptığı herkesi malumu Peki aynı soruyu bir daha sorayım; suçlu dinamit mi yoksa kullanan el mi?
Esasında VİOP’un VADELİ İŞLEMLER PİYASASI tarafı, bir dayanak varığın vade sonundaki fiyatının satın alınması esasına göre yürütülen ve yatırımcının vade sonuna kadar dayanak varlığa kaldıraç oranında vadeli tarafta yatırım yapmasının, spot piyasada yapmış olduğu yatırımı korunmasının (hedge), dayanak varlığın vadeli ve spot piyasada oluşan fiyat farkından kaynaklanan fiyat hareketlerinden (arbitraj) faydalanarak kar elde etmesinin hedeflendiği bir yatırım aracıdır
Fakat özellikle Temmuz 2022- Eylül 2022 döneminde, bankacılık endeksinin (XBANK) 1950’den 5100’e yaptığı yolculukta, VİOP yatırım aracı olmaktan çıkartılarak ARBİTRAJ farkları üzerinden ÇİFT YÖNLÜ olarak kazanç elde edilen ve endeksin temellerine konulan bir dinamit haline gelmiştir
Endeks mühendisliği yapmak isteyenler için; BİST30’dan endekse etki eden hisseleri almak/satmak yerine, BİST30’a ait vadeli kontratları alarak/satarak endekse yön vermek daha kolay ve ucuz bir yöntem halini almıştır Esasında yapılan işlemin mantığı çok basittir; dayanak değer ile vadelisinin değeri arasındaki fark faizden ibarettir ve bu fark ile oynamak suretiyle arbitraj yaratmak dayanak varlığın değerini etkilemek için yeterli olmaktadır Örneğin; 5 Temmuz kapanış itibariyle XU030 (BİST30) 6783, FXU0300823 (Endeks Ağustos vadeli kontrat) 7201 olduğu durumda olması gereken değerin;
Teorik Fiyat = Spot Fiyatı * ( 1 + [(Vade Sonuna Kalan Süre/ 365)*Faiz Oranı])
Teorik Fiyat = 6783 * (1 + ((55/365) * (32/100)) = 7110
olduğu hesap edildiğinde arada 100 puanlık bir arbitraj oluştuğu ve bu durumda aradaki farkın kapatılması için vadeli tarafın spota yaklaşması gerektiği değerlendirilmektedir
Yapılan hesaplamanın bir sonraki günündeki işlemlere baktığımızda 6 Temmuzda XU030 6811 (%0,4), FXU0300823 7107 ( % -0,96) olduğu görülmektedir Aynı mantıkla hesaplama yaptığımızda
Teorik Fiyat = 6811 * (1 + ((54/365) * (32/100)) = 7113
olduğu ve vadeli ile spot arasındaki farkın kapatılarak olması gereken değere yaklaştığı görülmektedir
Belirtilen mantık çerçevesinde; dayanak değerin spot fiyatı ile vadeli kontrat fiyatı arasındaki oran yani “ARBİTRAJ” kullanılarak, spot veya vadeli tarafta istenildiği gibi endeks mühendisliği yapılabilmektedir
Sadece endekste değil pay vadeliler ile hisseler arasındaki fark veya VİOP’un kurallarının arkasından dolanılarak da benzer suistimaller yapılmaktadır Ay sonunda pay vadelilerin (hisse senetlerinin vadeli kontratlarının) fiyatlarının spot ile eşitlenmekte ve fiili teslimi yani kontrat sayısı X100 adet oranında hisse senedi teslimi yapılmaktadır Bu durumda elinde yüklü hisse senedi bulunan ya da kiralayan yatırımcı, vade sonunda elindeki hisseleri daha yüksek fiyattan spotta sattıktan sonra vadeli taraftan da daha düşük fiyattan vadeli kontrat alınarak fiili teslimata gidilmekte ve böylece elindeki hisselerin daha düşük bedellileri ile değişimi yapılmaktadır
Fakat bu kurallar dahilinde ama etik olup olmadığı tartışılan hareketlerin, piyasanın derinliğinin azalmış olması sebebiyle rahatça yapılmasının, VİOP’un faydalarını ortadan kaldırmadığı gibi sosyal medyada yaygın olararak kullanıldığı üzere kumar haline getirmediği unutulmamalıdır
VİOP her zaman aktif olması gereken ve yatırımlarını korumak (hedge) isteyen yatırımcılar için çok önemli bir enstrüman olduğu göz ardı edilemez bir gerçektir
Bu durumda aynı soruyu son sefer bir daha sorayım; suçlu dinamit mi yoksa kullanan el mi?