Mevduat Faizi Artışının Bedelini Kim Ödeyecek: BANKALAR mı yoksa MÜŞTERİLERİ mi?
Baştan ifade etmek isterim.
Bu biraz teknik seviyesi yüksek bir yazı.
Hedefim her zaman finansal okuryazarlığa katkı sağlamak olduğu için, gene dilim döndüğünce en basit şekilde anlatmaya çalışacağım.
Efendim,
Dar anlamda bankacılık faaliyetinden temel olarak iki eylem üzerinden gelir elde edilir.
Bunlar ‘Net Faiz Geliri’ ve ‘Alınan Ücret ve Komisyonlar’dır.
Bilindiği üzere Türkiye’de TL mevduat vadesi alışkanlığı ortalama 30 ila 40 gün civarındadır.
Bu bahisle, bankaların net faiz gelirleri ve aldıkları ücret & komisyonlara ilişkin bir analiz yapılacak ise en sağlıklısı tahakkuk esasından sıyrılarak NAKİT GERÇEKELEŞMELERE bakmak olacaktır.
Dolayısıyla bu analizde, Türkiye’nin en büyük 4 özel bankasının solo NAKİT AKIŞ TABLOLARINDAN faydalanarak MERAK İÇERİSİNDE olduğum bir sorunun cevabını aradım.
20 Ağustos Pazar günü TCMB tarafından KKM’den dönüş için alınan kararların etkisini sorguladım.
İlk etapta SOFRANIN BANKALARA KALDIRILMAK istendiğini;
Devlet Tahvili alma (CEZA) sopasının gösterilerek KKM yükünün bankaların sırtına bırakılmak istendiğini Karıncalar TV’deki yayınımızda net olarak belirttik.
Lakin AKILLI BANKALAR BULUR MU BİR ÇÖZÜM şüphesi beni ikinci bir MERAKA SÜRÜKLEDİ.
Acaba Bankalar bu YÜKÜ MÜŞTERİLERİNE YANSITIRLAR MI?
BENDEN KAÇAR MI? Sorunun cevabını net olarak BULDUM.
Gelin beraber bakalım…
GONDİKLEME ORANI: Özel Bankaların Ücret ve Komisyon Nakit Girişi Oranları
Net faiz geliri nakit girişi; ‘alınan faiz’ ile ‘ödenen faiz’ arasındaki farktır.
Alınan faiz bankaların verdiği kredilerden tahsilatlarını, ödenen faiz ise mevduat sahiplerine (müşterilere) ödemeleri gösterir.
Bankalar bu gelirin yanı sıra müşterilerinden ücret ve komisyon adı altında kazanç elde ederler.
O halde, her çeyrek itibariyle yayınlanan nakit akış tablolarından elde edilen verilerle ‘Net Faiz Nakit Girişi’ ile ‘Alınan Ücret ve Komisyonlardan Nakit Girişini’ toplarsanız basitçe adına TEMEL BANKACILIK FAALİYETLERİNDEN NAKİT GİRİŞİ diyebileceğimiz bir TOPLAM NAKİT GELİR tutarına ulaşabilirsiniz.
Artık işimiz kolaylaştı.
Alınan Ücret ve Komisyonlardan Nakit Girişini’, hesapladığımız toplam nakit gelir tutarına bölerseniz, MÜTHİŞ BİR GÖSTERGE ELDE ETMİŞ OLURSUNUZ: Ücret ve Komisyon Nakit Girişi Oranı!
Bu orana ben BANKACILIK GONDİKLEME ORANI diyorum.
Çünkü sürekli olarak dikkate alınması ve üzerinde düşünülmesi gereken bir oran.
Peki, bu oran bize ne gösteriyor?
Biliyoruz ki, bankaların varoluş sebebi para toplamak ve satmak.
Yani bankaların ESAS KAZANCI net faiz gelirleri.
O halde ne beklersiniz, toplam nakit gelirin içerisinde ücret ve komisyonların düşük olmasını öyle değil mi?
İşte GONDİKLEME ORANI yani ücret ve komisyon nakit giriş oranı, bankaların toplam nakit gelirleri içerisinde YÜZDE KAÇINI, O-BU-ŞU İSİMLE MÜŞTERİLERİNDEN ELDE ETTİKLERİNİ GÖSTERİYOR. (Tekrar edelim analizimize sadece temel mevduat bankacılığı faaliyetlerinden gelir olarak kabul edilen net faiz geliri ile ücret & komisyon gelirlerini dahil ediyoruz, diğerlerini kapsam dışı bırakıyoruz! Ve unutmayın tahakkuk değil nakit gelirlerden bahsediyoruz!)
EY BANKA MÜŞTERİLERİ,
Bilin ki bu GONDİKLEME ORANI artıkça, misal şubeden içeri girdiğinizde, işlem yaptığınızda veya kredi kartı aldığınızda vb. daha çok ÖDEME YAPIYORSUNUZ!
Bu oranı 4 özel banka için 2019’dan 2023’ün 2. Çeyreğine kadar olan dönem itibariyle her çeyrek için hesapladım ve aşağıdaki grafikte görselleştirdim.
Sonuçlar net olarak gösteriyor ki Yapı ve Kredi Bankası en yüksek, İş Bankası ise en düşük orana sahip.
Lakin burada daha önemli bir şey var, değişimlerin paralel gittiğine dikkat edin!
Yani gondikleme oranı zamansal olarak hepsinde artış veya azalış göstermiş.
MALİYET ORANI: Bankaların Ödenen Faiz/Alınan Faiz Oranları
İkinci oranımız ödenen faizin yani mevduat sahiplerine ödenen nakit tutarın alınan faize yani krediler karşılığı sağlanan nakit girişine bölünmesiyle elde ediliyor.
Basitçe düşünürseniz, esasen bu oran, bankaların para alıp satma faaliyetinde katlandıkları maliyet payını gösteriyor. Dolayısıyla basit anlatım için ben bu göstergeyi MALİYET ORANI şeklinde isimlendirmeyi uygun buluyorum.
Şöyle düşünün, ilgili çeyrek dönemde kredilerden 100 TL nakit girişi sağlamış, mevduat sahiplerine ise 40 TL nakit ödeme yapmış iseniz, 100 TL’lik faiz gelirinin maliyeti %40 olacaktır.
Eğer takip eden çeyrek dönemde kredilerden 120 TL nakit girişi sağlamış, buna karşın mevduat sahiplerine 60 TL nakit ödeme yapmış iseniz, 120 TL’lik faiz gelirinin maliyeti %50 olacaktır.
Unutmayın, kredi faizleri sabitken mevduat faizi artarsa MALİYET ORANINIZ artar.
Bu oranı da 4 özel banka için gene 2019’dan 2023’ün 2. Çeyreğine kadar olan dönem itibariyle her çeyrek için hesapladım ve aşağıdaki grafikte görselleştirdim.
Sonuçlar değişken. Bu oran bazı çeyreklerde Yapı ve Kredi Bankası için bazı çeyreklerde de Akbank için en yüksek seviyede gerçekleşmiş.
Lakin burada gene daha önemli bir şey var, değişimlerin paralel gittiğine dikkat edin!
Yani maliyet oranı zamansal olarak hepsinde artış veya azalış göstermiş.
TOPLU ANALİZ, SONUÇLAR ve SORUNUN CEVABI
Dönemler itibariyle her iki oran için de gözlemlenen paralel gidişat, ORANLARIN BİRBİRİYLE İLİŞKİSİNİ GRAFİK ÜZERİNDEN İNCELEYEBİLMEYE İMKAN TANIMAKTADIR.
Yani grafiğe bakarak yorum yapabilmemiz mümkün.
Bu ilişkiyi analiz etmek için 4 özel bankanın ilgini verilerini toplulaştırdım.
Diğer bir ifadeyle ilgili verileri topladım, gondikleme oranıyla maliyet oranını bu toplu veriler üzerinden yeniden hesapladım.
Ortaya AŞAĞIDAKİ SİHİRLİ GRAFİK ÇIKTI!
Uzatmadan ve gene madde madde grafik sonuçlarını yazıyorum;
• Bankalar maliyet oranı azaldıkça gondikleme oranını azaltmış, tersi durumda ise artırmıştır. Diğer bir ifadeyle BANKALAR, FAİZ MALİYETİ YÜKSELDİKÇE BUNUN ACISINI MÜŞTERİLERİNDEN ÇIKARMIŞLARDIR.
• 2021 Aralık itibariyle KKM’nin devreye alınması maliyet oranını aşağı çekmiştir. Çünkü KKM sayesinde bankalar faiz yükünden kurtulmuş, döviz artışı kaynaklı ödemeler Hazine tarafından karşılanmıştır. Bu nedenle 2021 ARALIK AYINDAN SONRAKİ ÇEYREKTE GONDİKLEME ORANI HIZLI BİR DÜŞÜŞ GÖSTERMİŞTİR.
• 2023 yılı itibariyle ortaya çıkan kredi faiz sınırlaması maliyet oranlarını hızla yukarıya çekmiştir. VE BU NEDENLE GENE BANKALAR, KREDİ FAİZ TAHSİLATLARINI ARTIRAMADIKLARI İÇİN BUNUN ACISINI MÜŞTERİLERİNDEN ÇIKARMIŞLARDIR.
Ve geldik son karara;
KKM’den GERİ dönüş…
Yani GARFİKTE EN SAĞDA KALAN MAVİ OKTAN BAHSEDİYORUZ!
Şu an bildiğimiz ve emin olduğumuz iki şey var; birincisi mevduat faizlerinde artış beklentisi ikincisi ise halihazırda uygulanmakta olan kredi faiz sınırlamasının mevcudiyeti.
Şayet, kredi faiz sınırlaması mevduat faizlerinde gerçekleşecek artış kadar esnetilirse en iyi ihtimalle mevcut GONDİKLEME ORANI sabit kalır.
Şayet, kredi faiz sınırlaması korunursa MEGA GONDİKLEME OLUR.
Şayet, kredi faiz sınırlaması kalkar, politika faizinde ciddi bir artış yapılır ve gösterge faiz ile mevduat faizleri arasındaki makas kapanırsa DAHA AZ GONDİKLENİRİZ.
Peki NETİCE, yani SORUNUN CEVABI?
Efendim Metin Yüksel’in dediği gibi: ZARAR TOPU BİRİNDE SOBELENECEK.
Ve görünen o ki, onlar her zaman BANKA MÜŞTERİLERİ olacak!
Sevgi ve vicdanla kalın.
Doç. Dr. Soner GÖKTEN